Sztuczna inteligencja w psychoterapii – rewolucja czy iluzja skuteczności?

Czy sztuczna inteligencja w psychoterapii to rewolucja czy iluzja skuteczności? Najnowsze badania pokazują, że AI nie tylko potrafi wspierać proces terapeutyczny, lecz także – w niektórych przypadkach – skutecznie łagodzić objawy depresji i lęku. Zanim jednak oddamy swoje emocje w ręce algorytmu, warto przyjrzeć się faktom: gdzie AI naprawdę pomaga, a gdzie wciąż potrzebujemy człowieka z krwi i kości.

Sztuczna inteligencja w psychoterapii: nowy rozdział

Sztuczna inteligencja przenika dziś niemal każdy obszar życia — zdrowie psychiczne nie stanowi wyjątku. W ostatnich latach, dzięki możliwości analizowania ogromnych ilości danych, AI zyskała znaczenie zarówno w medycynie, jak i psychoterapii.

Narzędzia AI umożliwiają diagnozowanie, prognozowanie, monitorowanie leczenia, ale i personalizację terapii. Mogą też wspierać edukację terapeutów, na przykład poprzez symulacje rozmów czy analizę sesji oraz kształtowanie nowych umiejętności emocjonalnych u pacjentów. To możliwe, ponieważ AI odnajduje się w różnych scenariuszach: wspomaga terapię prowadzoną przez człowieka, jak i bywa narzędziem terapii samopomocowej.

Czy terapia z wykorzystaniem AI jest skuteczna? Wyniki badań

Czy rozmowa z chatbotem terapeutycznym może przynieść taki sam efekt jak spotkanie z żywym człowiekiem? Choć jeszcze kilka lat temu brzmiało to jak fantastyka naukowa, dziś coraz więcej badań pokazuje, że odpowiedź nie jest już tak oczywista.

W Polsce obiecująco wyglądają prace nad chatbotem Terabot, wspierającym psychoterapię poprzez analizę emocji, trening uważności oraz pracę z głosem wewnętrznym. Automatyczny system, którym nie sterował psychiatra, prowadził rozmowę z pacjentem, rozpoznając, co mówi i jaki jest jego stan emocjonalny. W zależności od udzielanych odpowiedzi dopasowywał swoją wypowiedź

– W trakcie projektu przeprowadzaliśmy ankiety i mamy dużo informacji zwrotnych. Wielu pacjentów zareagowało bardzo dobrze. Okazywało się, że byli bardziej śmiali przed komputerem i mówili więcej niż lekarzowi – komentuje prowadzący badania prof. Artur Janicki z Politechniki Warszawskiej.

Są jednak kwestie, które naukowiec wraz z zespołem chciałby jeszcze usprawnić i rozwinąć.

– Nie zawsze Terabot dobrze rozumie intencję pacjenta. Dążymy do tego, żeby był coraz bardziej empatyczny, np. bez problemu orientował się, kiedy uczestnik terapii skończył mówić i nie czekał zbyt długo z odpowiedzią lub nie przerywał rozmówcy. Myślimy też o dostępności systemu dla szerszego grona odbiorców – podkreśla prof. Artur Janicki.Terapia

Psychoterapia AI a objawy depresji i lęku – badania na świecie

W międzynarodowym kontekście pojawiają się badania, które sugerują, że interakcje z AI mogą redukować objawy zaburzeń psychicznych na poziomie zbliżonym do psychoterapii klasycznej — ale z dużym zastrzeżeniem co do interpretacji tych wyników.

Przykład? Badanie opublikowane w New England Journal of Medicine – osoby zmagające się z depresją, korzystające z aplikacji do terapii sztucznej inteligencji przez zaledwie cztery tygodnie, doświadczyły 51% zmniejszenia objawów.

W opublikowanym w NEJM AI randomizowanym badaniu porównano w pełni generatywnego chatbota terapeutycznego z tradycyjną terapią prowadzoną przez człowieka. Wyniki pokazały, że interwencja z udziałem sztucznej inteligencji zmniejszała objawy depresji i lęku w sposób klinicznie istotny.

Czytaj: Wirtualna przyjaciółka AI: czy sztuczna inteligencja zastąpi relacje? Jak znaleźć balans między technologią a bliskością

Podobne wnioski przyniosło badanie naukowców z Dartmouth — uczestnicy, którzy korzystali z „Therabota”, deklarowali zaufanie do wirtualnego rozmówcy na poziomie zbliżonym do terapeuty ludzkiego i zgłaszali zauważalną poprawę samopoczucia.

Równie obiecujące rezultaty przyniosły testy chatbota „Friend”, przeprowadzone w Ukrainie wśród kobiet doświadczających silnego lęku. W ciągu kilku tygodni stosowania aplikacji poziom objawów znacząco się obniżył, choć autorzy badania podkreślili, że tego rodzaju narzędzia powinny być traktowane jako wsparcie psychoterapii, a nie jej pełnoprawny substytut.

Potwierdzają to również metaanalizy badań nad systemami konwersacyjnymi AI. Ich autorzy wskazują, że technologia ta rzeczywiście pomaga w redukcji objawów depresyjnych i lękowych, ale zastrzegają, że efekty są umiarkowane, a same badania różnią się metodologią, długością trwania i jakością.

Nie brakuje też wątpliwości interpretacyjnych: część ekspertów zwraca uwagę, że subiektywne poczucie poprawy po interakcji z chatbotem może wynikać z efektu placebo, chwilowego ukojenia czy po prostu poczucia bycia wysłuchanym — nawet jeśli po drugiej stronie nie ma człowieka.

Wniosek: wnioski z analiz są obiecujące, ale ostrożne

AI w psychoterapii wykazuje duży potencjał, ale nie może jeszcze konkurować z relacją człowiek–człowiek, która stanowi fundament skutecznej terapii.

Na tym etapie technologia sprawdza się przede wszystkim jako uzupełnienie pracy terapeuty lub narzędzie pomocne w sytuacjach, gdy dostęp do specjalisty jest utrudniony.

Czytaj: Jak korzystać z AI w pracy, by nie zatracić siebie? Przewodnik świadomego użytkownika

Sztuczna inteligencja w psychoterapii. Komentarz ekspertki

Czy i kiedy warto korzystać z AI jako dodatku do psychoterapii? Psycholożka, diagnostka psychologiczna, interwentka kryzysowa, Anna Haczyk, podkreśla:

– W moim odczuciu możesz korzystać z AI jako dodatku do psychoterapii, pod warunkiem, że robisz to świadomie i z umiarem. Sama w niektórych sytuacjach polecam to rozwiązanie pacjentom/klientom. Sztuczna inteligencja może być pomocna w kilku obszarach.

Wsparcie psychoedukacyjne. AI może pomóc ci zrozumieć pojęcia psychologiczne, mechanizmy działania emocji, schematów czy myśli automatycznych – w przystępny sposób, na bieżąco.

Pomoc w monitorowaniu siebie: możesz korzystać z AI do zapisywania myśli, refleksji, śledzenia nastroju czy rozpoznawania wzorców zachowania między sesjami – coś w rodzaju cyfrowego dziennika.

Trening umiejętności: AI może pomóc ćwiczyć konkretne techniki: np. restrukturyzację poznawczą, uważność, planowanie aktywności, czy tworzenie afirmacji. Jest też przydatne do planowania ekspozycji (terapia lęku, fobii).

Wsparcie między sesjami: w momentach trudnych możesz „porozmawiać” z AI jako formą pomostu. Oczywiście, to nie zastąpi terapeuty, ale może pomóc w regulacji emocji, nazwaniu problemu, uporządkowaniu myśli.

Ale AI nie zna twojej historii osobistej tak jak terapeuta i nie przeprowadzi głębokiej pracy emocjonalnej. Nie ma zdolności do empatii w ludzkim sensie. Jego odpowiedzi są logiczne, ale nie zawsze trafne emocjonalnie. W razie kryzysu AI nie zastąpi kontaktu z żywym człowiekiem (psychoterapeuta, interwent, lekarz, telefon zaufania).

Czytaj: Sztuczna inteligencja w pracy – jak wpływa na zdrowie i dobrostan?

AI w psychoterapii: wsparcie, nie substytut

Choć sztuczna inteligencja w psychoterapii nie zastąpi empatii i intuicji ludzkiego terapeuty, już dziś udowadnia, że może być realnym wsparciem w dbaniu o zdrowie psychiczne.

Badania pokazują, że interakcje z chatbotami terapeutycznymi potrafią obniżać poziom depresji oraz lęku, poprawiać samopoczucie i motywować do pracy nad sobą.

– Chatboty terapeutyczne wykorzystujące duże modele językowe zyskują na popularności jako potencjalne narzędzia wspierające proces psychoterapii lub jako cyfrowi asystenci zdrowia psychicznego – podkreśla dr Marcin Rządeczka, kierownik Laboratorium Badań nad Multimodalnością Instytutu Filozofii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. – Często są atrakcyjne dla osób poszukujących pomocy lub niemających dostępu do tradycyjnej terapii z powodu wykluczenia geograficznego, ekonomicznego czy zdrowotnego.

Wciąż jednak potrzebujemy ostrożności — zarówno metodologicznej, jak i etycznej. Najbardziej obiecujący kierunek to terapia hybrydowa, w której człowiek i AI współpracują: technologia monitoruje nastrój, analizuje emocje, podsuwa narzędzia samoregulacji, a terapeuta nadaje sens, relację i kontekst. To nie rywalizacja, lecz nowy model opieki psychicznej — bardziej dostępny, elastyczny i zindywidualizowany.

Czytaj: Sztuczna inteligencja w sporcie: czy AI zastąpi trenera? Testujemy trendy