Personalizacja diety dzięki testom DNA – moda czy nauka? Testujemy trendy

W Cykle, Dieta, Fakty i mity żywieniowe, Testujemy trendy
11/08/2025
Monika Zalewska-Biełło
72Odsłon
0 komentarzy

Jeszcze do niedawna personalizację diety kojarzyliśmy raczej z indywidualnym planem od dietetyka lub intuicyjnym podejściem „słucham swojego ciała”. Dziś coraz częściej mówi się o czymś więcej — o jedzeniu dopasowanym nie tylko do stylu życia, ale i do… genów. Wystarczy próbka śliny, by po kilku tygodniach otrzymać raport, który ma wskazać, jak najlepiej jeść, pić, trenować, a nawet odpoczywać. Czy testy DNA to przełom w dietetyce? A może tylko modny dodatek z metką „science-based”? Rozkładamy ten trend na czynniki pierwsze.

Czym są testy DNA w dietetyce?

Zacznijmy od podstaw: testy DNA w kontekście żywienia to badania genetyczne, które analizują wybrane fragmenty materiału genetycznego (najczęściej genotyp pojedynczych nukleotydów, tzw. SNP – Single Nucleotide Polymorphisms). Ich celem jest określenie, jak organizm może reagować na konkretne składniki diety, suplementy czy aktywność fizyczną.

Personalizacja diety na podstawie DNA – czy testy genetyczne działają?

Dieta szyta na miarę genów brzmi – precyzyjna, dopasowana, skuteczna – brzmi jak spełnienie żywieniowych marzeń. Dzięki testom DNA można sprawdzić przede wszystkim:

predyspozycje do nietolerancji laktozy lub glutenu,
metabolizm kofeiny i alkoholu,
skłonność do niedoboru witamin i minerałów (np. B12, D, kwas foliowy),
sposób metabolizowania tłuszczów i węglowodanów,
genetyczne ryzyko nadwagi, cukrzycy typu 2 czy chorób serca,
reakcję organizmu na aktywność fizyczną (np. czy lepiej reagujemy na trening siłowy czy cardio).

Na tej podstawie powstaje „spersonalizowany” plan żywieniowy, to jest taki, który ma wspierać nasze zdrowie w zgodzie z uwarunkowaniami genetycznymi.

Czym jest nutrigenomika i nutrigenetyka?

Personalizacja żywienia opiera się na dwóch głównych filarach: nutrigenomice i nutrigenetyce. Nutrigenetyka bada, jak geny wpływają na reakcje organizmu na konkretne składniki pokarmowe. Przykład? Jedna osoba może dobrze tolerować laktozę, inna odczuwa po niej dolegliwości żołądkowe, a winowajcą może być mutacja genu LCT.

Z kolei nutrigenomika skupia się na tym, jak to, co jemy, wpływa na ekspresję genów. Pewne składniki mogą aktywować lub wyciszać konkretne szlaki metaboliczne, co potencjalnie może mieć wpływ na zdrowie, a nawet predyspozycje do chorób.

W ostatnich latach dynamicznie rozwija się też epigenetyka. To dziedzina badająca, jak styl życia (w tym dieta) wpływa na modyfikacje DNA, nie zmieniając samego kodu genetycznego. To wszystko sprawia, że dieta przestaje być uniwersalnym schematem, a zaczyna przypominać indywidualną mapę. Choć brzmi to obiecująco, musimy pamiętać, że nauka dopiero poznaje zawiłości tych zależności.

Jak działają testy DNA?

Testy genetyczne do personalizacji diety zyskują na popularności. Ale co tak naprawdę analizują i jak powstają rekomendacje, które mają zmienić nasz talerz?

Testy DNA w kontekście żywienia są zazwyczaj bardzo proste do wykonania: wystarczy pobrać próbkę śliny lub zrobić wymaz z wewnętrznej strony policzka i odesłać do laboratorium. W ciągu kilku tygodni otrzymujemy raport zawierający informacje o genetycznych predyspozycjach dotyczących metabolizmu tłuszczów, węglowodanów, kofeiny, alkoholu czy witamin, takich jak D, B12 czy kwas foliowy.

Firmy oferujące takie testy analizują tzw. SNP (polimorfizmy pojedynczych nukleotydów) – to drobne różnice w kodzie DNA, które mogą wpływać na sposób, w jaki nasz organizm przetwarza różne składniki odżywcze. Na przykład obecność określonej wersji genu FTO może sugerować większe ryzyko otyłości i tendencję do przejadania się. Inny gen (CYP1A2) może wpływać na tempo metabolizowania kofeiny. Na podstawie takich danych otrzymujemy zalecenia dietetyczne, czasem również wskazówki dotyczące stylu życia czy suplementacji.

Brzmi to bardzo profesjonalnie, jednak warto mieć świadomość, że wiele z tych rekomendacji opiera się na wstępnych badaniach populacyjnych, często z niewielką grupą badanych. Nie wszystkie wyniki są klinicznie potwierdzone, a wpływ poszczególnych SNP na zdrowie bywa niewielki w porównaniu z wpływem ogólnego stylu życia.

Choć analiza SNP może ujawnić ciekawe zależności, wpływ pojedynczych polimorfizmów na metabolizm zwykle jest niewielki. Ich działanie zależy od licznych interakcji – z innymi genami, mikrobiomem, stylem życia, stanem zdrowia. Dlatego wynik testu warto traktować jako jedną z wielu składowych układanki, a nie samodzielną odpowiedź.

Skąd ten boom na testy DNA w dietetyce?

Dlaczego testy DNA zyskały na popularności? Bo wpisują się w kilka silnych trendów jednocześnie. Po pierwsze: biohacking i optymalizacja stylu życia — chcemy żyć dłużej, zdrowiej i bardziej „świadomie”, a genetyka obiecuje dostęp do informacji, które dotąd były zarezerwowane dla naukowców.

Po drugie do głosu dochodzi zmęczenie dietami cud i podejściem „jeden rozmiar dla wszystkich”. Personalizacja brzmi jak antidotum na wieczne błądzenie po omacku.

Trzeci powód? Czysta ciekawość. Bo kto by nie chciał dowiedzieć się, czy lepiej służy mu śródziemnomorska kuchnia, czy też nordycki styl odżywiania.

Komentarz eksperta Well Be Studio

Ekspert Well Be Studio, dietetyk kliniczny Sebastian Dzuła, podpowiada:
Testy DNA w dietetyce to ciekawy kierunek, ale na ten moment bardziej „puzzle przyszłości” niż gotowa układanka.

Wiemy, że niektóre polimorfizmy — np. MTHFR, FTO czy APOE — mogą wpływać na metabolizm czy ryzyko otyłości, problemów ze zdrowiem, ale to tylko jeden z wielu czynników. Geny to baza, ale środowisko, styl życia, dieta, czy nawet mikrobiota grają równie dużą rolę – nawet większą, niż same predyspozycje genetyczne.

Problem polega na tym, że wiele testów oferowanych komercyjnie interpretuje dane bardzo powierzchownie albo na wyrost. Pacjenci dostają zalecenia „jedz więcej warzyw i ruszaj się”, czyli dokładnie to samo, co wiedzą bez testu. Niektóre firmy bazują na dowodach niskiej jakości albo cytują pojedyncze badania, ignorując kontekst kliniczny.

Personalizacja ma sens, ale dopiero wtedy, gdy uwzględnia się całość obrazu pacjenta, a nie tylko jego genotyp. To narzędzie pomocnicze, nie magiczna mapa idealnej diety. W rękach doświadczonego dietetyka może dać wartość – ale jako dodatek, nie fundament terapii. Więc nauka? Tak. Ale jeszcze nie gotowa na masowe i praktyczne zastosowanie.

Personalizacja żywienia dzięki testom DNA – co mówi nauka?

Personalizacja diety na podstawie DNA brzmi logicznie, ale czy nauka rzeczywiście potwierdza jej skuteczność? Przyjrzyjmy się badaniom, które do tej pory sprawdzały skuteczność takich rozwiązań.

Specjaliści są raczej zdania, że testy genetyczne mogą być ciekawym uzupełnieniem diagnostyki i punktem wyjścia do rozmowy o żywieniu, ale nie powinny zastępować klasycznych narzędzi, jak dobrze zebrany wywiad, analiza badań czy obserwacja efektów w czasie.

Czy warto robić test DNA do diety? Brak jednoznacznych korzyści

Do tej pory wiele randomizowanych badań kontrolowanych (RCT) oraz przeglądów systematycznych nie wykazało, że diety oparte na analizie DNA przynoszą lepsze efekty niż klasyczne zalecenia żywieniowe.

Na przykład opublikowane w JAMA badanie z 2018 roku, obejmujące ponad 600 osób, nie dowiodło różnicy w utracie masy ciała między grupami stosującymi dietę dopasowaną do genotypu a tymi, które stosowały standardowe zalecenia. Autorzy wskazali, że różnice indywidualne są bardzo złożone i nie są determinowane tylko przez geny.

Wyjątek: ASPIRE-DNA

Jednym z nielicznych badań, które dowiodły korzyści z personalizacji diety na podstawie DNA, jest badanie ASPIRE-DNA opublikowane w 2024 roku. Obejmowało osoby z podwyższonym poziomem glukozy na czczo, ale bez rozpoznanej cukrzycy.

Po 26 tygodniach stosowania diety dostosowanej genetycznie zaobserwowano obniżenie glikemii i poziomu HbA1c w sposób bardziej wyraźny niż w grupie kontrolnej. Jednak badanie miało ograniczenia: niewielką liczbę uczestników (197 osób) i krótki czas obserwacji.

Testy genetyczne a dieta i wpływ innych czynników

Badanie PREDICT, prowadzone przez naukowców z King’s College London, pokazało, że reakcje glikemiczne i lipidowe na te same posiłki różniły się znacznie nawet u bliźniąt jednojajowych. Sugeruje to, że za naszą odpowiedź metaboliczną odpowiada coś więcej niż geny: mikrobiom jelitowy, aktywność fizyczna, sen i stres odgrywają ogromną rolę.

Dieta zgodna z DNA – opinie lekarzy

Choć temat testów DNA coraz śmielej wkracza do gabinetów dietetycznych i ofert firm diagnostycznych, wielu lekarzy – zwłaszcza rodzinnych i internistów – wciąż podchodzi do niego z rezerwą.

Powód jest prosty: brakuje oficjalnych wytycznych opartych na evidence-based medicine (medycyna oparta na faktach), które jasno określałyby, kiedy i jak interpretować wyniki testów genetycznych w praktyce klinicznej. W efekcie testy te często funkcjonują raczej jako ciekawostka niż pełnoprawne narzędzie diagnostyczne.

Warto dodać, że testy genetyczne do personalizacji żywienia nie są refundowane i nie znajdują się w koszyku świadczeń gwarantowanych przez NFZ. Oznacza to, że ich wykonanie i interpretacja pozostają w pełni prywatną inicjatywą pacjenta.

Czy dieta DNA działa? Gdzie kończy się nauka, a zaczyna marketing?

Nie da się ukryć: testy genetyczne brzmią obiecująco, ale nie wszystko, co brzmi naukowo, od razu jest przełomem w praktyce. Obecny stan wiedzy pozwala na analizę pewnych genów i powiązanie ich z określonymi cechami metabolizmu, ale:

dziedziczymy geny, ale ważne są też czynniki środowiskowe, takie jak styl życia, mikrobiom, poziom stresu i sen,
interakcje genów są złożone. Jeden wariant SNP to często tylko część układanki,
nie wszystkie testy są sobie równe. Na rynku dostępne są zarówno solidne, jak i mocno uproszczone raporty (czytaj: ładna grafika, mało treści).

Dla kogo testy DNA mogą być pomocne?

Testy DNA nie są dla każdego. Są jednak sytuacje, w których analiza genetyczna może faktycznie rzucić nowe światło:

gdy mimo zdrowej diety i aktywności fizycznej nadal pojawiają się problemy z masą ciała lub trawieniem,
przy podejrzeniu genetycznej nietolerancji (np. laktozy),
u osób z obciążeniami rodzinnymi (cukrzyca typu 2, hipercholesterolemia),
jako uzupełnienie konsultacji dietetycznej – nie zamiast, ale razem z nią.

Dieta genetyczna: moda, nauka czy przyszłość żywienia? Zalety i ograniczenia

Testy DNA z pewnością mogą wnieść nową jakość do planowania diety, szczególnie u osób, które zmagają się z konkretnymi problemami zdrowotnymi lub chcą lepiej zrozumieć swoje ciało. Jednym z plusów są dane, które mogą wspomagać motywację do zmiany nawyków – wiele osób po prostu bardziej ufa informacjom opartym na ich własnym DNA.

Jednak naukowcy i dietetycy zwracają uwagę na ograniczenia. Po pierwsze wiele rekomendacji opiera się na korelacjach, nie przyczynowości. Po drugie nie istnieje wystarczająca liczba badań, by jednoznacznie stwierdzić, że testy DNA powinny być standardem w planowaniu diety. Po trzecie wiele firm działa w modelu direct-to-consumer (DTC), co oznacza, że testy oferowane są bez konsultacji z lekarzem lub dietetykiem, co może prowadzić do błędnych interpretacji.

Nie bez znaczenia jest też kwestia prywatności danych. Informacje genetyczne to dane wrażliwe, dlatego warto wybierać usługi posiadające odpowiednie certyfikaty i polityki zgodne z RODO.

Personalizacja diety opartej na testach DNA – wskazówki i porady

Jeśli rozważasz wykonanie testu DNA w celu personalizacji żywienia, warto podejść do tego narzędzia z rozsądkiem. Po pierwsze wybierz renomowaną firmę, najlepiej taką, która oferuje wsparcie specjalisty. Nie kieruj się wyłącznie ceną czy chwytliwymi hasłami marketingowymi.

Po drugie interpretuj wyniki w kontekście stylu życia. Geny to tylko jeden z elementów układanki – nie mniej ważny jest sen, aktywność fizyczna, poziom stresu, stan mikrobiomu jelitowego.

Nie licz na cudowne wskazówki, które z dnia na dzień zmienią Twoje zdrowie. Warto traktować test jako dodatkowe źródło wiedzy, a nie wyrocznię. I co najważniejsze – skonsultuj wynik z dietetykiem posiadającym wiedzę z zakresu nutrigenetyki. Tylko wtedy możliwa jest interpretacja w kontekście zdrowia, stylu życia i celów danej osoby.

Na co uważać – nie każdy raport to złoty standard

Jeśli decydujesz się na test DNA, zwróć uwagę na:

zakres badania, to jest ile genów jest analizowanych i jakie mają znaczenie kliniczne,
wiarygodność laboratorium, to jest czy raport powstał na podstawie rzetelnych analiz naukowych, a nie domysłów,
możliwość konsultacji. Rzetelne firmy oferują możliwość omówienia wyników z dietetykiem lub lekarzem genetykiem.

Unikaj testów, które obiecują zbyt wiele („dzięki genetyce schudniesz 10 kg w miesiąc!”), bazują na pseudonauce lub nie oferują realnego wsparcia po otrzymaniu wyników.

Rynek bez mapy: testy DNA w modelu DTC

W Polsce rynek testów genetycznych oferowanych bezpośrednio konsumentom wciąż nie jest jednoznacznie uregulowany prawnie. Oznacza to, że firmy mogą sprzedawać testy bez obowiązku zapewnienia konsultacji medycznej lub dietetycznej, co zwiększa ryzyko nadinterpretacji lub uproszczonych wniosków.

Brak jasnych standardów sprawia też, że jakość raportów bywa bardzo różna — od rzetelnych analiz po kolorowe grafiki bez głębszego znaczenia. A przecież mówimy o danych, które dotyczą zdrowia — warto, by były traktowane z należytą ostrożnością.

Geny to nie wyrok – ale mogą być drogowskazem

Warto pamiętać jeszcze o czymś. To, że masz pewne predyspozycje genetyczne, nie oznacza, że coś się wydarzy na pewno. Geny mogą zwiększać ryzyko różnych chorób czy nieprawidłowości, ale nie determinują przyszłości. To styl życia, wybory na co dzień i regularna profilaktyka odgrywają kluczową rolę.

Test DNA nie zastąpi więc świadomego podejścia do zdrowia – ale może je wspomóc, jeśli potraktujesz go jako narzędzie, nie wyrocznię.

Geny to ważna część układanki, ale — jak pokazują badania i podkreśla World Health Organization (WHO) — czynniki biologiczne (w tym geny) odpowiadają za zaledwie 20–30% kondycji zdrowotnej. Pozostałe 70–80% to społeczne determinanty zdrowia (styl życia, środowisko społeczne i fizyczne oraz dostęp do opieki zdrowotnej), czyli efekt codziennych wyborów: tego, co jemy, jak śpimy, czy się ruszamy i jak radzimy sobie ze stresem.

Personalizowana dieta na podstawie DNA – tak, ale z głową

Diety oparte na testach DNA mają potencjał, ale na razie trudno mówić o rewolucji. Z punktu widzenia nauki jesteśmy dopiero na początku drogi. Coraz więcej badań wskazuje, że genotyp może mieć wpływ na nasze potrzeby żywieniowe, ale sam w sobie nie wystarczy do ułożenia skutecznej diety. W praktyce liczy się całokształt stylu życia.

Personalizacja żywienia w oparciu o DNA to ani cudowny przełom, ani pusta moda. To rozwijająca się dziedzina, która może wzbogacić podejście do odżywiania, ale wymaga rozsądku, kontekstu i interpretacji.

Personalizacja żywienia oparta o testy genetyczne może wspierać nas w wyborach, ale nie zastąpi zdroworozsądkowego podejścia, edukacji żywieniowej i indywidualnego wsparcia specjalisty. Jeśli wynik badania DNA potraktujesz jako jedną z wielu informacji o swoim organizmie, możesz skorzystać. Jeśli jednak uwierzysz, że sam raport wystarczy, by zmienić wszystko — no cóż — możesz się rozczarować.